گمرک سازمانی دولتی برای حکومت کارآمد، تأمین درآمد و تسهیل تجارت و حفاظت از جامعه می‌باشد. این سازمان امور مربوط به جابه‌جایی کالا و مسافرین را در سطح بین‌الملل مدیریت می‌کند. دولت‌ها جهت به اجرا درآوردن مناسب برنامه‌ها و سیاست‌های مالی، اقتصادی و اجتماعی خود، نیازمند سازمان گمرکی، کارآمد و مؤثر می‌باشند.

ارزش گمرکی کالا در اصل تمامی هزینه های کالای وارداتی و صادراتی را در بر می گیرد. در اصل هر نوع هزینه ای که برای کالا تا رسیدن به مقصد در نظر گرفته می شود، حتی نوع بسته بندی و هزینه های حمل و نقل و یا هزینه های افتتاح حساب و ….. جزء ارزش گمرکی کالا به حساب می آید.

کالاهایی که به تشخیص گمرک ایران، برای فروش وارد یا صادر می شوند، کالای تجاری هستند. این اقلام می تواند به همان شکل اولیه یا پس از انجام عملیات تولیدی، تفکیک و بسته بندی شده به فروش برسد.

تعرفی گمرکی یک کد هشت رقمی برای شناسایی کالا می باشد، چهار رقم اول کد تعرفه گمرکی تقریبا درکل دنیا ثابت است. در اصل تعرفه گمرکی شامل عوارض و مالیاتی است که دولت به دلایل مالی و حمایتی از کالاهای وارداتی اخذ می کند. تعرفه گمرکی میزان حقوق ورودی قابل پرداخت برای ورود کالا است.

هزینه های گمرکی وجوهی هستند که جهت بعضی از خدمات گمرکی مثل تخلیه، بارگیری یا باربری، صفافی یا بارچینی، انبارداری، آزمایشگاه، کارشناسی کالا، بدرقه مطابق نرخی که به موجب هیات وزیران برای هر یک از موارد مذکور تعیین و به گمرک ابلاغ می شوند. ممکن است سازمان یا اشخاصی که بعضی از این امور را (به استثنا تعرفه بندی، خدمات بدرقه که منحصراً باید توسط گمرک انجام شود) به عهده می گیرند، دولتی یا وابسته به دولت نباشند. به عبارت دیگر ممکن است این خدمات به بخش خصوصی واگذار یا به مشارکت یک سازمان دولتی انجام شود. این امور چون درباره ترخیص کالا و اظهارنامه های گمرکی است. صرف نظر از اینکه چه شخصی اعم از دولتی یا خصوصی عهده دار انجام این خدمات باشد، هزینه های گمرکی خوانده می شوند.

ماده 1 قانون امور گمرکی بند د: حقوق گمرکی معادل چهار درصد (۴%) ارزش گمرکی کالا به اضافه سود بازرگانی که توسط هیأت وزیران تعیین می‌گردد به‌علاوه وجوهی که به‌موجب قانون، گمرک مسؤول وصول آن است و به واردات قطعی کالا تعلق می‌گیرد ولی شامل هزینه‌های انجام خدمات نمی‌شود.

ماده 1 قانون امور گمرکی بند ل: وجوهی که در قبال انجام خدماتی از قبیل هزینـه اشعه ایکس (ایکس ری)، مهر و مـوم، پلمب، باربـری، انبارداری در اماکـن گمرکی، آزمـایش و تعرفه‌ بندی، مراقبت، بـدرقه، توزین کالا و خدمات فـوق‌العاده دریافـت می‌شود و شرایط، ضوابط و مصـادیق آن متناسـب با خدمات انجـام شده تعیین می‌ گردد.

به طور کلی وجوهی که در گمرک از کالاهای وارداتی دریافت می‌شود، به چند دسته تقسیم می‌شود. یکی حقوق و عوارض است که نوعی مالیات غیرمستقیم است و دیگری هزینه‌هاست که در مقابل انجام خدمت وصول می‌شود؛ مانند هزینه های مربوط به تخلیه و بارگیری، آزمایش، استاندارد و انبارداری. وصول حقوق و عوارض گمرکی به عهده گمرک است ولی هزینه‌ها توسط سازمان‌های ارائه‌کننده خدمت مثل سازمان بنادر در بنادر، انبارهای عمومی در گمرکات داخلی و سازمان ملی استاندارد وصول می‌گردد.

شماره کوتاژ به هنگام ترخیص کالا مورد نیاز است. زمانی که کالایی در گمرک اظهار می شود، بلافاصله سامانه EPL اقدام به قفل کردن اظهار نامه و یا اصطلاحا کوتاژ می کند. و درلحظه یک شماره اختصاصی به اظهار نامه می دهد. به این شماره اختصاصی, سریال اظهار نامه یا شماره کوتاژ می گویند.

زمانی که تخلیه بار کشتی یا بارگیری از مدت زمان تعیین شده در قرار دادی که میان مالک کشتی و فرد اجاره کننده صورت می گیرد، بیشتر طول بکشد فردی که آن کشتی را اجاره نموده بایستی برای این تاخیر هزینه ای را به مالک کشتی بپردازد که به این دموراژ (Demurrage) می گویند.در اصل دموراژ هزینه معطلی کالا در گمرک است.

در مقررات Incoterms که از سال ۱۹۶۳ میلادى در تجارت جهانى وضع شده است، ارزش سیف به معنای بهاء تمام شده کالا در مرکز کشور مقصد است و از مجموع ارزش کالا در شهر مبداء به اضافه هزینه بسته بندی و کرایه حمل تا بندر کشور مقصد و هزینه بیمه تا مقصد تشکیل می شود. با توجه به این مفهوم در تعیین ارزش کالا در گمرک، ابتدا باید قیمت پرداخت شده براى کالا و هزینه حمل آن و همچنین هزینه بیمه متعلقه مشخص شود. این ارقام اصولاً از روى اسناد تسلیمى توسط خریدار که به وسیله بانک گواهى شده باشد، به گمرک اظهار مى‌شود.

زمانی که کالای وارداتی از نظر ارزش و تعداد کالای تجاری نباشد، پته‌ی غیرتجاری صادر می شود و می توان آن کالا را به عنوان پته‌ی گمرکی ترخیص نمود.

در کل برای ترخیص تمام کالاهایی که توسط گمرک، مسافری شناخته شوند نیازی به کارت بازرگانی نیست.

برای واردات کالا باید ثبت سفارش بازرگانی صورت گیرد، به جز موارد استثناء و اگر بدون ارز یا در مقابل صادرات، واردات انجام شده باشد نیاز به گشایش اعتبار نیست. ولی در غیر این صورت باید ثبت سفارش کالاهای خریداری شده از روش بانکی باشد. اما در نوع ترخیص از گمرک و حقوق ورودی تفاوتی بین هزینه‌های بانکی و غیر بانکی نیست.

درصورتیکه از ورود کالا به گمرک بیش از 4 ماه زمان بگذرد و مهلت قانونی به پایان برسد و کالا ترخیص نشود یا صاحب کالا برای انجام امور گمرکی و ترخیص کالا مراجعه ننماید، کالا متروکه محسوب می شود.

مدت زمان مجاز برای نگهداری کالا در انبار های گمرکی از تاریخ ورود کالا سه ماه است. تنها در صورت تشخیص گمرک و یا پرداخت هزینه های انبارداری و تایید گمرک، این مدت زمان حداکثر 2 ماه دیگر قابل تمدید است.

مطابق با ماده 122 قانون امور گمرکی، واردات کالا به شرح زیر ممنوع است:

کالاهایی که واردات آن ها مطابق با شرع اسلام و یا قانون ممنوع شده است، مثل گوشت خوک

کالا‌هایی که واردات آن ها مطابق با تعرفه گمرکی یا مصوبات قانون ممنوع شده است.

واردات انواع اسلحه، فشنگ، باروت، گلوله، چاشنی و سایر مهمات جنگی، دینامیت، مواد محترقه و منفجره ممنوع است.

واردات انواع مواد مخدر، روان گردان و انواع پیش سازه های مربوط به آن ممنوع می باشد.

واردات انواع دستگاه های فرستنده وقطعات آن ها ممنوع است.

واردات انواع دستگاه مخصوص عکاسی و یا فیلم برداری هوایی ممنوع است.

واردات انواع کالا ها با قابلیت کنترل و شنود اطلاعات چه با سیم و یا بدون سیم و همچنین سیستم های کاربردی با اهداف جاسوسی ممنوع است.

واردات انواع حامل های صوت و تصویر ضبط شده که خلاف شئونات اسلامی و ملی کشور باشند، ممنوع است.

واردات انواع کتب، مجله، روزنامه و نظیر آن ها که خلاف شئونات اسلامی و ملی کشور باشند، ممنوع است.

واردات محصولاتی که علامت و عباراتی خلاف شئونات اسلامی و ملی کشور داشته باشند، ممنوع است.

واردات اسکناس‌های خارجی از جریان قانونی خارج شده، اسکناس، تمبر و برچسب ( باندرول ) تقلبی و بلیط بخت آزمایی ( لاتاری ) ممنوع است.

واردات انواع کالاهای دارای نشانی یا نام یا علامت یا مشخصات دیگری بر روی خود کالا یا روی لفاف آنها به منظور فراهم کردن موجبات اغفال خریدار و مصرف کننده نسبت به سازنده یا محل ساخت یا خواص یا مشخصات اصلی آن کالا ممنوع است.

کالاهای ممنوع الورود به موجب قوانین خاص

ماده 119 قانون امور گمرکی

الف ـ کالاهای مورد استفاده متعلق به رؤسای کشورهای خارجی و همراهان آنها

۲ ـ کالای مورد استفاده رسمی مأموریت های کنسولی خارجی و کالای مورد استفاده شخصی مأموران کنسولی خارجی و اعضای خانواده آنان که اهل خانه او می ‌باشند در حدود قانون کنوانسیون وین درباره روابط کنسولی مصوب ۴ / ۱۲ / ۱۳۵۳ به شرط رفتار متقابل و با تشخیص وزارت امور خارجه و گمرک ایران در هر مورد

۳ ـ کالای مورد استفاده رسمی نمایندگی های سازمان ملل متحد و مؤسسات تخصصی وابسته به آن و کالای مورد استفاده کارکنان و کارشناسان سازمان ملل متحد، مأمور خدمت در ایران در حدود قانون کنوانسیون مزایا و مصونیت های سازمان ملل متحد مصوب ۱۳ / ۱۲ / ۱۳۵۲ و قانون کنوانسیون مزایا و مصونیت های سازمان های تخصصی ملل ‌متحد مصوب۲۰ / ۱۲ / ۱۳۵۲ با تشخیص وزارت امورخارجه و گمرک ایران درهرمورد

۴ ـ کالای مورد استفاده کارشناسان خارجی اعزامی از محل کمکهای فنی، اقتصادی، علمی و فرهنگی کشورهای خارجی و مؤسسات بین المللی به ایران، برابر آیین نامه مزایا و معافیت های کارشناسان خارجی مصوب ۲۳ / ۴ / ۱۳۴۵ با تشخیص وزارت امور خارجه و گمرک ایران در هرمورد و اشیاء مورد استفاده رسمی بازرسان سازمان کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی درحدود قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون منع گسترش، تولید، انباشت و به‌ کارگیری سلاح های شیمیایی و انهدام آنها مصوب ۵ / ۵ / ۱۳۷۶ و سایر کنوانسیون های بین المللی که دولت جمهوری اسلامی ایران به آن پیوسته است و یا می‌ پیوندد در حدود مقررات این کنوانسیونها

۵ ـ آلات و ادوات حفاری و مواد شیمیایی و وسایل عملیات علمی و فنی واردشده توسط هیأتهای علمی باستان شناسی کشورهای عضو سازمان تربیتی و علمی و فرهنگی ملل متحد ( یونسکو ) با تشخیص و تأیید سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری و گمرک ایران در هر مورد برای حفاری و اکتشافات علمی

پ ـ رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوایی که امکان ساخت داخلی آنها در کشور فراهم نیست به پیشنهاد شرکت فرودگاه های کشور و موافقت وزارت راه و شهرسازی و تأیید وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت و امور اقتصادی و دارایی

ت ـ تجهیزات نظامی اعم از اسلحه و مهمات، لوازم مخابراتی نظامی، مواصلاتی، تانک و سایر ارابه های زره پوش جنگی و وسایل نقلیه خاص دفاعی به استثناء سواری و سواری کار و مواد اولیه برای ساخت اقلام یاد شده که با تأیید کتبی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از بودجه دولت یا از محل هر اعتبار دیگری که به همین منظور تخصیص یافته و به تصویب دولت رسیده است و به‌ صورت انحصاری برای مصارف وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سایر نیروهای مسلح و انتظامی خریداری و به طور مستقیم به نام سازمانهای مذکور از خارج وارد شده

تبصره ـ وزرای امـور اقتصادی و دارایی و دفاع و پـشتیبانی نـیروهای مسـلح بنا به دلایل نظـامی و امنیـتی می تواننـد کالای وارده را از بـازرسی معاف و مراتب را به گمرک اعلام نمایند.

ث ـ اقلام و تجهیزات خاص اطلاعاتی با تأیید کتبی وزیر اطلاعات

تبصره ۱ ـ اقلام مزبور از بازبینی و بازرسی معافند.

تبصره ۲ ـ مقررات این بند شامل صادرات کالاهای مذکور نیز می شود.

ج ـ کالای عبوری خارجی، مرجوعی، انتقالی، کران بری (کابوتاژ)، واردات موقت، واردات موقت برای پردازش

چ ـ اسباب سفر و لوازم شخصی و اشیاء غیرمستعمل و مواد خوراکی غیرتجاری همراه مسافر

تبصره ـ سقف ارزش معافیت اقلام موضوع این بند در مورد هر مسافر مبلغی است که به پیشنهاد وزارت صنعت، معدن و تجارت و تصویب هیأت وزیران تعیین می شود. در صورت افزایش، مازاد بر آن با حفظ جنبه غیرتجاری مشمول پرداخت حقوق ورودی می شود.

ح ـ لوازم خانه و لوازم شخصی ایرانیان مقیم خارج که مدت اقامت آنان در خارج یک‌ سال یا بیشتر باشد و لوازم خانه و اشیاء اتباع خارجی دارای اجازه اقامت که به ایران وارد می شوند مشروط بر این‌ که:

تبصره ۱ ـ کارمندان دولت که برای انجام مأموریت یک ساله یا بیشتر به خارج از کشور اعزام می شـوند در صورتی که قـبل از پایان مـأموریت و توقف یـک ساله از خارج احضار شوند همچنین ایرانیانی که به تشخیص وزارت امور خارجه به ناحق از کشور محل سکونت اخراج می شوند مشمول شرط مدت یک ‌سال توقف مذکور در این بند نیستند.

تبصره ۲ ـ منظور از لوازم خانه اشیائی است که به‌طور عرفی مورد استفاده شخص و یا خانواده صاحب آن اشیاء هنگام اقامت در یک محل قرار می‌گیرد.

تبصره ۳ ـ اشخاصی که با رعایت مقررات مربوطه از مناطق آزاد به سرزمین اصلی وارد می گردند نیز مشمول تسهیلات این بند می شوند.

خ ـ آلات و ابزاردستی اعم از برقی و غیربرقی مربوط به کار یا حرفه ایرانیان شاغل در خارج و خارجیانی که به ایران می آیند مشروط بر این‌ که:

د ـ لوازم شخصی، لوازم خانه و آلات و ابزار کار دستی ایرانیان مقیم خارج که فوت می شوند، با ارائه صورت مجلس ماترک که حداکثر ظرف یک سال بعد از فوت، توسط مأموران کنسولی دولت جمهوری اسلامی ایران تنظیم گردد و حداکثر تا یک سال بعد از صدور گواهی انحصار وراثت وارد کشور شود.

تبصره ـ مقامات محلی به تشخیص وزارت امور خارجه در مواردی که مأموران کنسولی دولت جمهوری اسلامی ایران در کشور محل اقامت نباشند، صلاحیت تنظیم صورت مجلس مذکور را دارند.

ذ ـ دارو و لوازم طبی و بیمارستانی مورد احتیاج درمانی و بهداشتی مؤسسات خیریه و عام المنفعه با گواهی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

تبصره ـ فهرست این مؤسسات با تأیید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی به تصویب هیأت وزیران می رسد.

ر ـ وسائط نقلیه از جمله آمبولانس، خودروهای فرماندهی امداد و نجات، خودروهای ویژه امداد و نجات به استثناء سواری، دارو، لوازم پزشکی طبی و بیمارستانی، بالگرد و قایق امدادی، موادغذایی، پوشاک، پتو، چادر، خانه های پیش ساخته یا سایر کالاهای امداد و نجات مورد نیاز که به منظور کمک به آسیب ‌دیدگان از بلایای طبیعی یا حوادث غیرمترقبه یا سایر وظایف و مأموریت های تصریح شده در اساسنامه هلال احمر جمهوری اسلامی ایران که به نام هلال احمر جمهوری اسلامی ایران وارد می شود با تشخیص وزارت امور اقتصادی و دارایی

تبصره ـ تشریفات گمرکی و ترخیص کالا ها و اقلام وارداتی و اهدائی به هنگام وقوع بحرانها و سوانح و حوادث غیرمترقبه ملی و منطقهای در کمترین زمان ممکن به عمل می آید.

ز ـ اشیاء باستانی مربوط به میراث فرهنگ و تمدن ایران، اعم از اینکه از قبل به خارج از کشور برده شده یا در خارج از کشور به دست آمده باشد با تشخیص و تأیید سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

ژ ـ ورود اشیاء هنری و فرهنگی به منظور تشکیل بایگانی موزه ها و نمایشگاه های فرهنگی و هنری، کتابخانه ها و مبادلات فرهنگی و هنری و تعمیر و مرمت آثار باستانی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان اسناد و کتابخانه ی ملی ایران و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی حسب مورد

س ـ اشیاء عتیقه مربوط به میراث فرهنگ و تمدن سایر کشورها که برای ایجاد یا تکمیل موزه های عمومی وارد کشور می شود به تشخیص و تأیید سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

ش ـ کالاهای صادراتی که به هر علت عیناً بازگشت داده شود با رعایت مقررات ماده (۶۵) این قانون

تبصره ـ منظور از کلمۀ عیناً در این قانون آن است که روی کالای صادراتی بازگشت شده به کشور، در خارج عملی انجام و یا از آن استفاده نشده باشد.

ص ـ سوخـت و روغن مصرفی وسایل نقلیه به میزان متعارف در ورود و خروج از کشور

ض ـ نمونه های تجاری بی بها که به تشخیص گمرک ذاتاً قیمتی نداشته و در عرف قابل خرید و فروش نباشد، با رعایت کنوانسیون مربوطه

تبصره ـ درمورد نمونه های دارای بهای ذاتی صاحب کالا می تواند با حضور مأموران گمرک آن را غیرقابل فروش ساخته و ترخیص نماید.

ط ـ مدالها، نشانها و تندیسهای اعطائی از طرف دولتها و مؤسسات خارجی بین المللی به طور رسمی به اتباع ایران

ظ ـ هواپیماهای باری و مسافری

ع ـ کالانما ( کاتولوگ )، دفترک ( بروشور )، تقویم، لوحهای فشرده تبلیغاتی، کتابچه حاوی مشخصات فنی و تجاری کالا، اسناد مربوط به حمل کالا، نقشه های فنی فاقد جنبه تجاری

غ ـ واردات ماشین آلات خط تولید به تشخیص وزارت صنایع و معادن توسط واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی مجاز

تبصره ۱ ـ کالاهای موضوع این ماده مشمول محدودیتها و ممنوعیت ها به استثناء محدودیت ها و ممنوعیت های شرعی و قانونی با رعایت مقررات فصل دوم از بخش نهم این قانون با عنوان « ممنوعیت ها » نمی شود.

تبصره ۲ ـ معافیت های موضوع بندهای ( چ ) تا ( د ) این ماده شامل وسایل نقلیه نیست.

بله، در کل زمانی مجوز ترخیص کالا از گمرک صادر می شود که صاحب کالا هزینه گمرک را پرداخت کرده باشد و تمامی الزامات قانونی رعایت شده باشد. صدور سند ترخیص کالا به منزله تسویه تمامی تعهدات صاحب کالا در رابطه با اظهارنامه گمرکی است. اما با این حال ممکن است به هنگام ترخیص اشتباهی صورت گیرد و به موجب آن وجوه کمتری پرداخت و یا دریافت بشود، در این مدت گمرک یا صاحب کالا درخواست مطالبه و یا استرداد وجوه را می کنند که هم گمرک و هم صاحب کالا باید نسبت به اصلاح اقدام کنند. در این صورت هر دو طرف ظرف مدت 8 ماه از تاریخ صدور سند ترخیص، تمام یا مابه‌تفاوت وجوه را مطالبه کنند.